Theo thiết kế thì đến nay, hệ thống này chỉ còn tưới được hơn một nửa diện tích - 19.600 ha/34.500 ha. Vì thế mà Chính phủ Nhật Bản đã chấp thuận cho Nghệ An một khoản tín dụng gần 5.000 tỷ đồng để tăng lực cho hệ thống thủy lợi phía bắc. Vựa lúa Diễn – Yên – Quỳnh sẽ được giải khát…
Cuộc
mở nước đau thương
Tôi
lớn lên bên dòng sông đào, nước cứ đầy vơi theo mùa vụ tưới tiêu. Những ngày Quỳnh
Lưu, Diễn Châu vào vụ cấy thì ở Yên Thành sông nằm trơ đáy. Và khi Yên Thành cần
nước, bà con vùng biển chỉ biết “rõ dãi” nhìn thèm. Dẫu vậy, bà con cũng đã vô
cùng hãnh diện vì không còn cảnh chờ trời mưa mới cắm được cây lúa. Có nông
giang, tục cầu đảo (lập đàn cầu mưa) mỗi mùa hạn hán cũng đã mất đi. Nhờ nông
giang mà quê tôi được coi là vùng gạo trắng nước trong. Những ngày giáp hạt, xứ
Nghệ đói kém, riêng Yên Thành vẫn cứ “cơm thơm ăn với cá rô”.
Hệ
thống nông giang được người Pháp khởi công từ năm 1930 và đưa vào sử dụng năm
1936. Họ cho xây đập dâng chắn dòng sông Lam để dâng nước vào kênh đào N1, rồi
tỏa về 4 huyện theo các kênh N2, nước về từng thửa ruộng bằng các kênh N3… Đập
dâng hay còn gọi Bara Đô Lương được xây thành 12 khoang, dài gần 300 mét, cửa
đóng mở tự động bằng sức nước. Người được giao nhiệm vụ kỹ sư trưởng xây dựng công
trình này chính là Hoàng thân Souphanouvong.
Những
năm chiến tranh phá hoại, đập dâng Đô Lương là một trong những mục tiêu bắn phá
của giặc Mỹ. Khoang số 12 đã bị trúng bom, hư hỏng hoàn toàn. Rồi cùng với thời
gian, nhiều thiết bị cơ khí cũng đã hư hỏng, không thể khắc phục được, vì thế
mà mức dâng nước không đảm bảo theo thiết kế, cửa sông bị cát bồi lắng, lưu lượng
nước giảm rõ rệt…
Sau
giải phóng, những người lãnh đạo tỉnh Nghệ An mang khát vọng làm nên cuộc mở nước
lịch sử trên dòng sông này, nhanh chóng đưa Nghệ An thoát nghèo. Hàng ngàn
thanh niên đã hồ hởi lên đường làm nhiệm vụ mở rộng lòng sông, khơi thông dòng
chảy. Nhưng, cuộc mở nước ấy lại đánh đổi bằng mạng sống của 114 thanh niên.
Cho đến nay, tôi vẫn nhớ như in câu chuyện đau thương đó. Đúng 11 giờ 55 phút
ngày 25/12/1977, khi vừa tập hợp đủ quân số ở lòng sông để bước vào ca làm việc
buổi chiểu, bất ngờ một khối lượng đất đá khổng lồ từ mặt đê ập xuống, 114 con
người bị vùi lấp hoàn toàn…
“Đủ
nước, chúng tôi sẽ giàu to”
Hay
tin hệ thống nông giang được khôi phục, nâng cấp, bà con rất mừng, ai cũng chờ
ngày hết “khát”. Ông Nguyễn Cẩn ở xóm 9, xã Quỳnh Văn, Quỳnh Lưu, nói: “Không
có nông giang thì chúng tôi phải đứt bữa quanh năm. Tuy nhiên, nhiều năm lại
nay nước dần ít đi, do vậy mà một số diện tích phải bỏ hoang, hoặc tưới phập
phù. Chúng tôi đứng nhìn đất khát mà thèm một vụ màu tháng Chạp. Cuối tháng 10
hàng năm, để tưới cho vùng khác thì Quỳnh Lưu không có nước, do vậy mà không sản
xuất được vụ rau để cung cấp trong dịp Tết, thiệt thòi rất lớn. Nếu bây giờ
tăng được lưu lượng dòng chảy, cả 4 huyện có thể tưới đồng thời chúng tôi sẽ
giàu to”.
Ở
xã Liên Thành (Yên Thành), ông Nguyễn Thế Thông có một phát hiện rất khác. Ông
nói: “Mùa vụ chỉ cần chênh nhau 5 ngày là nơi được mùa, nơi mất ăn. Nếu dành nước
tưới cho Yên Thành mà Quỳnh Lưu chậm cấy một tuần thì có thể mắc bão, lụt...”.
Ông kể lại câu chuyện mấy người làng đi đào trộm đê, bị công an tóm cổ cũng vì
do thiếu nước. Năm xưa, đang trong thời gian cấp nước cho Quỳnh Lưu, thiếu nước
xuống giống cho cánh đồng 22, mấy người đàn ông rủ nhau đào trộm đê cho nước
vào ruộng nhà mình, phải đi cải tạo cả lũ. Khổ thế, chỉ vì thiếu nước mà người
ta phải làm liều.
Tăng
lực nông giang
 |
Ông Okiura Fumikio - Phó trưởng đại diện JICA tỉ mỉ với từng con kênh, cống nước
|
Bất
chấp cái nắng đầu mùa rát bỏng, đoàn cán bộ của Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản
– Văn phòng Việt Nam (JICA) vẫn kiểm đếm đủ từng miệng cống, khúc sông cần khôi
phục, nâng cấp. Ông Okiura Fumihiko - Phó trưởng đại diện, mới sang Việt Nam được
nửa năm nhưng tỏ ra rất hiểu biết về Việt Nam. Ông tỉ mỉ từng con kênh, đập nước
và điều ông muốn tỏ tường hơn cả là năng lực vận hành của cán bộ thủy nông.
Ông
không nói gì về mình ngoài việc chia sẻ với tôi sự ngưỡng mộ cụ Phan Bội Châu,
một chí sỹ người Nghệ rất yêu Nhật Bản. Ông kể về thủ trưởng của mình, người mà
ngày mai tôi sẽ được gặp – ngài Motonori Tsuno, rằng: Nhận được yêu cầu của
UBND tỉnh Nghệ An về khôi phục, nâng cấp hệ thống thủy lợi Bắc Nghệ An, ông ấy
đã gõ cửa các bộ, ngành liên quan để Chính phủ Nhật Bản sớm chấp thuận dự án.
Chưa bao giờ có một dự án ODA được chính phủ ông chấp thuận nhanh đến vậy.
Ông Motonori Tsuno bùi ngùi: “Tới đây tôi sẽ rời Việt Nam
thân yêu để trở về quê nhà. Vùng Tohoku quê hương tôi, nơi vừa trải qua thảm họa
động đất kinh hoàng, có rất nhiều điểm tương đồng với Nghệ An, bờ biển dài, khí
hậu khắc nghiệt, thiên tai liên miên và người dân cũng rất kiên cường. Tôi mong
muốn Nghệ An và Tohoku sẽ hợp tác hữu nghị bền chặt hơn nữa để cùng nhau phát
triển. Tôi cũng mong, hai nước Việt – Nhật không chỉ là đối tác mà còn là anh
em tốt của nhau”.
Đúng
hôm sau, tôi đã gặp ông Motonori Tsuno - Trưởng đại diện JICA ngay tại Nghệ An,
với tin mừng được ông mang vào, dự án đã được Chính phủ Nhật Bản chấp thuận.
Ông cho biết, khi nhận được yêu cầu của UBND tỉnh Nghệ An và Bộ NN-PTNT, ông thấy
tự tin về sự thành công của dự án. Ông rất ấn tượng với con số 720.000 người
dân được hưởng lợi thông qua dự án này, không chỉ có nước sản xuất nông nghiệp
mà cả nước sinh hoạt, đảm bảo 100 lít/người/ngày và 35 lít/gia súc/ngày, rồi nước
phục vụ sản xuất công nghiệp… Bắc Nghệ An là vùng trọng điểm sản xuất lương thực,
thực phẩm của tỉnh, nếu không đủ nước tưới thì năng suất và sản lượng nông nghiệp
sẽ rất thấp, khó mà thoát nghèo để vươn lên thành tỉnh khá.
Ông
cũng rất chú ý đến những chi tiết, hiện nay do nguồn nước có hạn nên các huyện
đang phải thay nhau tưới luân phiên. Chính vì thế nên đã nảy sinh một số vấn đề,
như: làm chậm vụ mùa, tranh chấp căng thẳng về nước tưới, nhất là đầu vụ hè
thu. Đặc biệt, một số diện tích lớn ở cuối kênh không có nước tưới hoặc tưới không
đảm bảo. Vì vậy mà tăng lưu lượng nước từ 31m3/s lên 43,89m3/s để đảm bảo toàn
vùng có đủ nước tưới đồng thời là hết sức cần thiết. Muốn thế nhất thiết phải
nâng cấp đập dâng Đô Lương hiện đại để nâng mực nước trước cống thêm 40cm nữa,
xây dựng các công trình trên kênh, lát lòng kênh chống nhám và chống thấm,
tránh thất thoát nước, nâng cấp một số tuyến kênh, cống nước…
Tổng
mức đầu tư của dự án là gần 6.000 tỷ đồng, trong đó phía Nhật Bản hỗ trợ gần
5.000 tỷ đồng, còn lại là vốn đối ứng của Trung ương và địa phương. “Chắc chắn
sau khi hoàn thành, hệ thống thủy lợi Bắc Nghệ An đủ nước tưới đồng thời cho
27.656 ha, năng suất và sản lượng nông nghiệp sẽ tăng đáng kể, gần 720.000 người
được cấp nước sinh hoạt và đủ nước cho các khu công nghiệp” – Trưởng đại diện
JICA khẳng định.
Đoạn
ông vỗ vai tôi, rất thân thiện: “Với tôi, nói đến Việt Nam là nói đến Chủ tịch
Hồ Chí Minh. Vì thế mà tôi coi Nghệ An, quê hương Người là quê hương thứ hai của
tôi. Đành rằng rất minh bạch, nhưng trong dự án này có chứa đựng tình cảm riêng
tư của tôi. Bạn biết đấy, đất nước chúng tôi vừa trải qua thảm họa động đất
kinh hoàng, nhưng Chính phủ Nhật Bản vẫn dành cho Nghệ An một khoản tín dụng ưu
đãi để giúp các bạn phát triển. Tôi mong chính quyền sử dụng hiệu quả vốn vay,
người dân sử dụng hiệu quả công trình để tăng năng suất, sản lượng cây trồng, vật
nuôi và sớm trở nên giàu có”.
nongnghiep.vn
Blogger Comment
Facebook Comment