“Cả
đời tôi đeo đuổi một ước mơ, ước mơ về một nơi tôi có thể gọi là nhà mình; nơi
tôi ngồi bên cái bàn nhỏ với những ý tưởng lớn, không bị ai quấy rầy; nơi tôi
có thể chào đón bao nhiêu người tùy thích, với khung cửa sổ nhỏ mở ra những mối
quan hệ rộng. Tôi đã theo đuổi ước mơ về một thế giới nơi tôi có thể an cư bất
cứ nơi nào tôi muốn, với cái giường nhỏ cho những giấc mộng to. Cả đời tôi đã
đi theo ước mơ đó, và giờ đây, lần đầu tiên, ước mơ đó đi theo tôi, bất cứ nơi
nào tôi đi.”(*)
Lời
thuyết minh của đoạn phim dài một phút về ngôi nhà một mét vuông của Van Bo
Le-Mentzel thể hiện một khái niệm di dân về nhà: nhà là bất cứ đâu mà mình có
được tự do và riêng tư để ngồi suy nghĩ và nằm mơ mộng. Nó siêu gọn để có thể dịch
chuyển bất cứ lúc nào đến bất cứ đâu mà nó được dành cho một mét vuông. Chỉ cần
một mét vuông trên mặt đất này thôi. Ước mơ của một con người trốc khỏi cội nguồn
sao mà cảm động. Nhưng thực tế là hàng trăm triệu người đang sống trên mặt đất
mà không sở hữu được một tấc đất để cắm dùi; đối với họ một mét vuông là cả một
ước mơ.
Ngôi
nhà được coi là nhỏ nhất thế giới này có một cửa cái và một cửa sổ, không gian
vừa đủ để ngồi làm việc với cái máy tính bảng trên tay, thò đầu ra cửa sổ chào
hỏi người qua lại. Giường là tấm nệm gắn sát vách và mái, muốn nằm chỉ việc hạ
cái nhà xuống vị trí nằm ngang. Và khi ra khỏi nhà đi chỗ khác, cứ kéo cái nhà
theo sau, như kéo một cái va li to đùng. Không có bếp hay nhà vệ sinh. Không hề
gì. Khi người ta trẻ và lãng mạn, ngôi nhà chủ yếu dành cho ba hoạt động kể
trên, phần lớn năng lượng dành cho những hoạt động ngoài trời, ngoài xã hội. Tất
nhiên cái nhà này cần một môi trường thân thiện với những tiện nghi công cộng
mà người ta có thể sử dụng thoải mái.
Tôi
đã từng thấy những cái tương tự như vậy ở Việt Nam. Một xe đẩy bán trái cây dạo
của dân ngoại tỉnh kiếm sống ở thành phố, ban ngày là cửa hàng, ban đêm hàng
hóa được dồn lại để có vừa đủ chỗ cho một người (có khi kèm cả trẻ em) nằm
khoanh tròn trong giấc ngủ say sưa. Mái che bằng nhựa bao bọc được sự riêng tư,
và cũng tạo hình một mái nhà che mưa tránh gió. Hồi còn chiến tranh, lúc tôi mới
về ở xóm tản cư, nhà là túp lều lá tạm bợ, nhưng cũng được mười mấy mét vuông
cho một gia đình bốn năm người chui ra chui vào. Có nhà chưa tới mười mét
vuông, về sau lại dựng vách chia ra, tách làm hai hộ khẩu. Dù vậy vẫn còn lớn
hơn cái thùng phuy. Cái thùng phuy rỉ sét đặt nằm ngang, trời mưa gió cỡ nào
người nằm ngủ trong đó cũng không lo dột. Hồi đó, khi thấy ông già sống trong
cái thùng phuy, tôi nhớ gì đâu cái nhà chòi của mình dưới quê, vốn là một cái lu
da lươn nứt mẻ, bị bỏ lăn lốc ở góc vườn sầu riêng.
Dĩ
nhiên, có điều kiện vật chất để xây một cái nhà đàng hoàng cho một cuộc sống
thoải mái là mong muốn chính đáng mà nhiều người đã đạt được như thành tựu đáng
kể nhứt của đời người. Cái nhà, theo Stephen Gardiner, mang ý nghĩa sự sáng tạo,
một cái gì đó mới, một nơi cư trú giải phóng con người khỏi ý nghĩ hang động.
Không chỉ là nơi che mưa tránh nắng hay nơi trú ẩn an toàn (hang động làm nhiệm
vụ này hoàn toàn chu đáo), nhà thể hiện những nhu cầu văn hóa khác nhau của con
người trong những thời đại và xã hội khác nhau.
Nhu
cầu “nhà” trong xã hội hiện đại cơ bản là nhu cầu có được sự riêng tư. Trong
văn hóa Việt, sự riêng tư không được coi trọng. Anh chị em độc thân ở chung
nhà, ngủ chung phòng, là chuyện tự nhiên, cho dù bao nhiêu tuổi hay tánh khí
thói quen khác nhau như thế nào. Chỉ khi một người cưới vợ hay lấy chồng mới có
nhu cầu “ra riêng”. Mà khi đã ra riêng thì cuộc sống vợ chồng vẫn là chung mọi
thứ. Một người Việt chịu ảnh hưởng văn hóa “truyền thống”, xuất thân cơ hàn,
khi thành đạt thì xây một căn nhà khổng lồ để có thể đem hết cha mẹ anh chị em
về ở, để chung hưởng phú quí.
Lối
sống phương Tây là tìm kiếm tự do cá nhân trong không gian sống riêng tư. Ở
thành phố New York chẳng hạn, có một triệu tám hộ gia đình chỉ có một hai nhân
khẩu. Ở Âu châu hơn một phần ba dân số sống độc thân. Mỗi người một cái nhà,
hay một căn hộ. Người nhiều tiền một mình ở nhà to, người ít tiền ở nhà nhỏ, có
vẻ không có vấn đề. Nhưng trước đây, khi xây nhà, người ta nghĩ đến “gia đình”
nhiều hơn một nhân khẩu, và để ngăn người cho thuê nhà nhồi nhét quá nhiều người
trong không gian hẹp té, chính quyền các đô thị có qui định nhà phải đạt một diện
tích tối thiểu nào đó, không thể nhỏ hơn, chẳng hạn 60 mét vuông.
Vào
thời người còn thưa, ở nơi đất còn rộng, nguyên liệu rẻ, nhân công thừa, thì một
người ở một (hay nhiều) căn nhà bao lớn không thành vấn đề. Nhưng bây giờ (và
sau này) người càng lúc càng đông đúc, nguyên liệu đang cạn kiệt, một người sử
dụng bất cứ cái gì quá mức vừa phải (bất kể khả năng tài chánh thế nào) là bị
những người theo chủ nghĩa bảo vệ môi trường coi là vô đạo đức. Một phong trào
vận động người ta ở vừa đủ, giảm bớt hao tốn (tiền của họ và tài nguyên trong
trời đất). Cái nhà tiêu chuẩn được thiết kế nhỏ lại. Nhưng bao lớn là to? Bao
to là nhỏ?
Tháng
7/ 2012, thị trưởng thành phố New York mở một cuộc thi thiết kế căn hộ độc thân
cho một chung cư sẽ xây trên phần đất công của thành phố, yêu cầu là mỗi căn hộ
có diện tích từ 28 đến 30 mét vuông. Thông báo này, giống như mọi thứ khác
chính quyền Mỹ đưa ra, gây hai luồng phản ứng mạnh mẽ: ủng hộ và chống đối. Nhà
gì mà dưới 30 mét vuông, nước Mỹ chứ có phải thế giới thứ ba đâu, người Mỹ (ba
phần tư dân số có thể trọng vượt mức trung bình) đâu phải chú lùn. Và những vật
dụng gia đình “tiêu chuẩn Mỹ”, từ tủ lạnh, máy giặt, bếp lò… toàn là đồ vĩ đại,
làm sao đặt chúng vô căn hộ tí hon?
Nhưng
các nhà sản xuất đã đón gió trước rồi. Ngay lập tức, vô số mẫu mã siêu gọn của
các đồ nội thất được chào hàng cho những căn hộ siêu gọn. Phần nhiều từ châu
Âu. Bên đó người ta đã đi trước trong phong trào nhà siêu gọn, đồ đạc siêu gọn,
đời sống siêu gọn. Nhật cũng đặc biệt ngăn nắp và coi căn hộ 30 mét vuông là rộng
rãi, nếu biết xếp đồ nội thất vô tường khi không dùng tới. Thực tế là ở Mỹ cũng
đã có những căn nhà siêu gọn từ tám chín mét vuông đến hai ba chục mét vuông,
mà không phải vì thiếu đất hay đất mắc mỏ như ở thành phố New York. Đó là một sự
lựa chọn cách sống, như một người cổ vũ phong trào ở nhà siêu gọn nói:
“Nếu
căn nhà lớn vài trăm mét vuông, người ta có thể ở trong nhà cả ngày. Nhưng người
ta không thể ở hoài trong căn nhà vài mươi mét vuông. Người ta phải ra ngoài,
hòa nhập với thiên nhiên, với xã hội, do đó người ta có được cách sống hài hòa,
cân bằng. Người ta có thể sống một mình mà không héo mòn trong cô độc.”
Lý
Lan
(*)
Dịch từ lời thuyết minh phim One SQM House
Viết và chia sẻ bình luận:
Like để cập nhật các bài viết qua facebook. Cảm ơn bạn đã ghé thăm, ủng hộ!
Blogger Comment
Facebook Comment