Trong
giao tiếp hàng ngày, chúc tụng, ca ngợi, động viên cổ vũ, khen nhau khiến cho
nhau phấn khởi vui vẻ trong cuộc sống là chuyện thường tình. Thế nhưng nịnh
hót, nịnh nọt để thành kẻ nịnh bợ thì cũng không phải là chuyện hiếm.
Các kiểu
nịnh xưa nay rất đa dạng, nhưng đều có chung một bản sắc, đó là tự hạ mình ca tụng,
khen ngợi bề trên một cách quá mức để tranh thủ cảm tình, cầu lợi cho bản thân.
Xưa
nay nịnh chỉ có một chiều: dưới nịnh trên, không hề có chuyện người trên nịnh kẻ
dưới, ngoại trừ trường hợp dỗ dành trẻ con. Và lúc này nịnh đã biến thành nựng.
Theo
sử sách đông tây kim cổ, kẻ thành đạt, giàu có quyền thế bậc nhất nhờ nịnh hót
thì chưa ai vượt qua được Hòa Thân thời vua Càn Long nhà Thanh Trung Quốc. Khi
Càn Long hứng chí làm thơ, Hòa Thân ca tụng hết lời: "Thơ của Hoàng thượng
hay tuyệt đỉnh, chữ viết như rồng bay phượng múa. Triều đình ta mấy nghìn năm
chưa có ai làm thơ hay và viết chữ đẹp như thế! ". Hễ có dịp là Hòa Thân
ca tụng "Công ơn của Hoàng thượng như trời bể, tài đức sánh ngang với
Nghiêu, Thuấn!". Với những lời phỉnh nịnh ngọt ngào như thế, Hòa Thân từ một
tên quan lại hạng quèn đã leo lên đến Tể tướng và giàu có tột đỉnh. Tài sản nhà
họ Hòa còn lớn hơn ngân khố quốc gia. Chẳng cứ gì Hòa Thân, xưa nay những kẻ xu
nịnh vẫn thường a dua theo đuổi kẻ có quyền thế, phủ nhận và xuyên tạc sự thật
bất chấp lẽ phải. Sử Trung Quốc vẫn còn ghi chuyện Triệu Cao, Tể tướng nước Tần,
rất được lòng Tần Nhị Thế áp mưu giết hại Thừa tướng Lý Tư, Triệu Cao đem dâng
vua một con hươu và bảo nhà vua rằng đó là con ngựa. Tần Nhị Thế hỏi quần thần
"Con vật này là hươu hay ngựa. Bọn quan lại xu nịnh Triệu Cao đều tâu là
ngựa!"
Đấy
là chuyện bên Tàu. Ở Việt Nam ta cũng có khối chuyện vui lý thú. Như chuyện tên
đầy tớ nịnh chủ trong chuyện cười Việt Nam. Tên đầy tớ có thói quen phỉnh nịnh,
chủ nói gì hắn đều nói theo và phóng đại tô màu! Đi chơi, ông chủ khen.
"Lúa đồng làng này tốt quá?". Tên đầy tớ ca theo "Lúa đồng làng
ta tốt gấp mười lần! " . Chủ khen cô thôn nữ xinh gái. Tên đầy tớ ca theo
"Cô nương nhà ta xinh gấp mười lần". Khi gặp một bà già, chủ nhận xét
bà xấu xí. Tên đầy tớ quen mồm buột miệng "Bà nhà ta xấu gấp mười lần !
". Thì ra nịnh hót đã thành quán tính!
Nghệ
thuật nịnh bao giờ cũng dùng lời lẽ rất văn vẻ để người trên vừa lòng như chuyện
tên lính hầu phát hiện trên chòm râu quan huyện có dính hạt cơm. Hắn đã quỳ
tâu: “ Bẩm quan lớn, có hạt minh châu vương trên long tu ngài”. Quan hiểu ý nhặt
bỏ hạt cơm, rất hài lòng khen tên hầu bẻm lép thông minh.
Tuy
vậy, trong kho tàng chuyện nịnh trên thế gian này có lẽ chưa có chuyện nịnh nào
vượt qua được tầm nịnh trong chuyện "Nịnh rắm" của nước ta. Chuyện kể
rằng trong một buổi thăng đường, huyện quan vô tình tương ra một cái rắm. Quan
đang bối rối thì viên thơ lại đã đến bên xun xoe: "Bẩm quan lớn, con nghe
như có tiếng đàn, tiếng sáo!". Một viên thơ là khác lại thốt lên: "Bẩm
quan lớn con thấy thoang thoảng hương quế, hương lan ! " . Huyện quan tỏ vẻ
buồn rầu: “Ta nghe nói, trung tiện mà thơm thì ta e chẳng còn sống được bao lâu
nữa !” . Hai viên thơ lại cuống quít đính chính. "Bẩm quan lớn, dạ, bây giờ
mới có mùi ạ!", "Dạ, bẩm quan lớn, bây giờ thì thối lắm, thối lắm ạ!"
Suy
cho cùng, nịnh là để chiếm cảm tình của cấp trên để mưu cầu lợi ích riêng. Nịnh
là phép xử thế của những kẻ bất tài, kém sức nhưng lại muốn vươn lên bằng thủ
thuật nịnh bợ. Xã hội càng phát triển, thủ thuật nịnh càng tinh vi, đa dạng. Từ
những ngôn từ đẹp đẽ tâng bốc đón ý cấp trên, tranh thủ cảm tình đến hạ mình phục
vụ hầu hạ, biếu xén quà cáp, hối lộ đất đai, tiền bạc. Vì vậy các nhà xã hội học
đều cho rằng nịnh là có hại cho sự phát triển xã hội. Ngay từ thời Tam quốc,
Tào Tháo đã viết xuống chiếu cầu hiền: "Trị vì đất nước, thiết tập trăm
quan, phải thực sự phòng người xu ninh . . . " . Cho nên, nhận ra được bộ
mặt thật của kẻ xu nịnh không phải là khó nhưng để tránh được sự tâng bốc, phỉnh
phờ, đường mật rồi vô tình lạc vào mê cung thì thật không dễ. Phát hiện kẻ nịnh
rồi tìm cách tránh, xưa nay không phải là không có. Chuyện cũ kể rằng quan đại
phu nước Tề là Trâu Ký rất khôi ngô, tuấn tú. Qua việc ba bà vợ đều khen ông đẹp
trai hơn Từ Công. Ông hiểu là người đời thường xu nịnh nên tâu với Tề Uy Vương
tìm biện pháp lắng nghe trực tiếp ý kiến của thần dân Tề Uy Vương ra lệnh:
"Ai vạch chỉ ra lỗi lầm của nhà vua trước mặt triều đình thì được thưởng
loại 1 . Ai dâng biểu hạch tội nhà vua được thưởng loại 2. Ai có lời chỉ trích
nhà vua được thưởng loại 3".
Lệnh
vua vừa ban ra, dân chúng kéo đến cổng thành đông như họp chợ. Tề Uy Vương mới
bừng tỉnh, biết mình trước đây toàn nghe theo lời của bọn nịnh thần nham hiểm...
Trong sử sách cũng còn ghi chuyện Sở Trang Vương lúc nào cũng lo lắng việc nước
luôn hỏi han quần thần nhưng lũ nịnh thần lúc nào cũng ca tụng Sở Trang Vương
sáng suốt, tài ba. Sở Trang Vương rất buồn, ông than: "Ta đây đã ngu mà
đình thần lại ngu hơn ta nữa thì nước ta có lẽ khó mà giữ được Yên". Sau
đó Sở Trang Vương loại bỏ hết bọn nịnh thần, trọng dụng người tài khiến nước Sở
ngày càng hùng mạnh. Tề Uy Vương, Sở Trang Vương không nghe lời xu nịnh nhưng
trên thế gian này vẫn còn vô số những người thích nghe những lời tâng bốc đến nỗi
tan tành sự nghiệp, mất cả mạng sống của mình.
Danh
tướng Quan Vũ (Quan Vân Trường) một trong ngũ hổ thời Tam quốc, oai phong lẫy lừng
là thế nhưng lại mất cảnh giác trước lời tâng bốc, phỉnh nịnh của Lục Tốn - đại
tướng Đông Ngô, để rồi bị Lục Tốn đánh úp chiếm đóng Kinh Châu và chặt đầu Quan
Vũ! Nói công bằng, có người ưa nịnh thì cũng có người khẳng khái không ưa nịnh,
luôn giữ bản chất trong sạch của mình trước kẻ cường quyền dù đó là vua của một
nước. Nhan Súc, học giả nổi danh của nước Tề không chịu xu nịnh. Tề Tuyên Vương
là một ví dụ . Chuyện kể rằng khi vua đến chơi nhà Nhan Súc, vua gọi:
"Nhan Súc, lại đây!", y như kiểu gọi một đứa trẻ. Nhan Súc điềm tĩnh
đắp lại: "Hoàng thượng! Lại đây!". Các quan theo hầu hạch tội. Nhan
Súc giải thích: "Vua gọi mà Nhan Súc lại để xun xoe thì Súc là người xu nịnh
ham muốn quyền lực. Súc gọi mà nhà vua lại thì vua là người quý trọng hiền sĩ.
Nếu để Súc này mang tiếng hâm mộ, xu nịnh quyền thề thì sao bằng để nhà vua được
tiếng quý trọng hiền tài!". Thật là một lập luận biện hộ hết sức tài tình.
Trong
cuộc sống ngày nay, xu nịnh vẫn luôn tồn tại ở đâu đó, dưới nhiều hình thức,
nhiều kiểu cách, mức độ khác nhau. Phân biệt được khen ngợi chân tình, thực
lòng hay tâng bốc nịnh nọt thực ra không khó lắm. Nhưng khổ một nỗi, loại bỏ
thói xu nịnh lại chẳng dễ dùng vì con đường tiến thân bằng xu nịnh lại thường bằng
phẳng, ít chông gai và vì xu nịnh đều dùng lời đường mật dễ thấm vào lòng người.
Chẳng thế mà thời nay đã hình thành câu cửa miệng: “Bằng lòng hơn bằng cấp”,
song hành cùng câu tục ngữ thời xưa "Mật ngọt chết ruồi".
THÓI
”NỊNH HÓT”
Nguyễn
Ái Quân (theo báo Tiền phong)
-
Chuyện thứ nhất (Ở cơ quan tôi): Khi Chủ tịch đang đương chức là chủ tịch, một
số trưởng phòng suốt ngày nịnh "Vợ sếp", ngoài các món quà đắt tiền
ra, họ còn lùng mua những cân Ngô non để vợ xếp ăn cho ngọt và mềm. Còn bây giờ
Chủ tịch không còn là chủ tịch thì hỡi ôi, lúc vợ xếp ốm đau nằm viện - sao vắng
vẻ thế, đến thăm chỉ còn lại người thân trong gia đình và những người không bao
giờ "nịnh".
-
Chuyện thứ hai (Cũng ở cơ quan tôi): Bà của Chủ tịch chết - chết ở tận quê,
cách cơ quan khoảng 100 cây số, các trưởng phòng lên xe đi viếng, đi được nửa
đường gặp Chủ tịch trên đường quay về nhà, xe của các trưởng phòng quay về luôn,
vào hỏi thăm và trao phong bì phúc viếng cho Chủ tịch (Thì ra họ đi viếng Chủ tịch).
Tuy nhiên, đồng chí Chủ tịch cơ quan Tôi là một người rất khách quan, ông ấy biết
ai là người như thế nào và không bao giờ cho rằng những người đó là tốt.
-
Chuyện thứ ba (Tất nhiên cũng ở cơ quan Tôi): Có 2 đồng chí (một là trưởng
phòng "Loại thường", một là cán bộ bị ung thư nằm điều trị tại Bệnh
viện K Trung ương - nhưng những người bàn bạc đi thăm (Kể cả hỏi thăm) đều chỉ
là những người không bao giờ "nịnh", còn những người "ưa nịnh"
thì tuyệt đối không.
Nhưng
chắc chắn một điều, nếu người phải nằm viện đó là "cháu họ", "em
họ", "anh họ"..... chưa nói là Chủ tịch thì có lẽ các chủ xe 4
chỗ ở huyện Tôi chắc chắn ăn ra trong dịp này...